Πρωτοχρονιάτικα έθιμα στην Κρήτη Πρωτοχρονιάτικα έθιμα στην Κρήτη……..

Χωρίς έθιμα και παραδόσεις ο πολιτισμός και ένα Έθνος εξαφανίσετε !!!

Τα ήθη και τις παραδόσεις , πρέπει να τα φυλάμε σαν κόρη οφθαλμού….

Στα χωριά της Κρήτης αλλά και σε κάθε νομό τα έθιμα έχουν διαφοροποιήσεις .

Παράδειγμα στο  Νομό Ηρακλείου τηρούνταν αυστηρά οι πρωτοχρονιάτικες συνήθειες……

Ποιος θα κάμει το ποδαρικό, ποιος θα κάμει την «καλή χέρα» κ.λ.π.

Στα χωριά παραμονές της πρωτοχρονιάς γίνονταν ορισμένες προετοιμασίες. 

Οι νοικοκυρές  ζύμωναν τα λεγόμενα εφτάζυμα με σταρένιο αλεύρι, κουλουράκια με γάλα, τα οποία προσέφεραν στους επισκέπτες ή τα έστελναν με άλλες λιχουδιές μαζί ως «καλή χέρα».

Εκτός από τα χάσικα (κατάλευκα) γαλακτερά κουλουράκια, που έφτιαχναν οι γυναίκες της Κρήτης την Πρωτοχρονιά, έκαναν και τα λουκούμια της ζύμης.

Τα χάσικα κουλουράκια ζυμώνονταν με γάλα, γι’ αυτό και πήραν την ονομασία αυτή.

Είναι γλυκά και κατάλευκα.

Τα κουλουράκια αυτά πασπαλισμένα με άσπορο σησάμι και σκαλιστά επάνω (με διάφορα σχέδια) προσφέρονταν στους επισκέπτες και στέλνονταν στα βαφτιστήρια ως «καλή χέρα» με άλλες λιχουδιές.

Έφτιαχναν επίσης με ζυμάρι λουκούμια, τα λεγόμενα λουκούμια της ζύμης, που έχουν το μέγεθος του μέτριου λουκουμιού που πουλούν στα ζαχαροπλαστεία. 
Τα έψηναν σε κατσαρόλα μέσα σε μπόλικο λάδι.

‘Όταν ροδίζανε, τα έβγαζαν και τα έβαζαν σε τρυπητό για να στραγγίξουν, τους ρίχνανε σησάμι, τα μελώνανε και τα σέρβιραν στους επισκέπτες με ρακή.

Σε κάθε λουκούμι, πριν το ψήσιμο, χάρασσαν  ένα Χ, που σημαίνει Χριστός ή ένα Β που σημαίνει Άγιος Βασίλης.

Οι γεωργοί έβαζαν ορισμένα από τα ζώα τους μέσα στο σπίτι τα ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς και τα τάιζαν. 

Τους έδιναν αρακά βρεγμένο και άχυρο.

Συνήθως έβαζαν την αίγα, το πρόβατο και το μοσχάρι.

Αυτά έκαναν και το ποδαρικό.

Στην αυλή έριχναν σπόρους για τα πουλιά και λέγανε:

«Φάτε πουλιά χορτάσετε,  μη φάτε τη σοδειά μου».

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς πήγαιναν όλοι στην εκκλησία.

 Από την προηγούμενη μέρα κρεμούσαν στην πόρτα μια αγριοκρεμμύδα, σύμβολο καρποφορίας.

Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς τα παιδιά επισκέπτονταν τους συγγενείς τους, παππού, γιαγιά, θείους και θείες, το νονό και τη νονά και τους πήγαιναν την «καλή χέρα».

Μέσα σε μια άσπρη πετσέτα η μητέρα έβαζε λιχουδιές, κουλουράκια, φιστίκια, καρύδια, τα οποία προσέφεραν, στους παραπάνω.

Εκείνοι τους έδιναν χρήματα και διάφορες λιχουδιές, τις οποίες έβαζαν στην ίδια πετσέτα.

Τα παιδιά είχαν ετοιμάσει ένα μικρό υφασμάτινο σακουλάκι, για να βάζουν μέσα τα χρήματα που τους έδιναν .

Κάλαντα – Ποδαρικό

Τα παιδιά των χωριών αλλά και της γειτονιάς στις πόλεις γίνονταν παρέες-παρέες, πήγαιναν σε συγγενικά σπίτια, όπου τα καλοδέχονταν και λέγανε τα κάλαντα,

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψιλή μου δεντρολιβανιά…

Αυτός που έμπαινε πρώτος στο σπίτι από τα μέλη της οικογένειας, που συνήθως ήταν ο οικοδεσπότης, κρατούσε μια εικόνα, την οποία είχε πάει πριν από μέρες στην  εκκλησία για να λειτουργηθεί και τη έβαζε μέσα στο σπίτι για να κάνει το ποδαρικό. 

 Έπειτα έμπαιναν τα μέλη της οικογένειας.

Ο ξένος που έμπαινε πρώτος μέσα στο σπίτι έμπαινα με το δεξί πόδι και έλεγε:

Σας εύχομαι καλή χρονιά με το δεξί μου μπαίνω.

πράμα μη με κεράσετε, δε θέλω να παχαίνω.

Έτη πολλά να ζήσετε, αφέντες κι αφεντάδες,

τα οζά σας να πληθύνουνε να γίνετε λεφτάδες.

Το ρόδι

Το ρόδι είναι σύμβολο αφθονίας, γονιμότητας και καλής τύχης.

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας και της Κρήτης κρεμούσαν στο κάθε σπίτι, από το φθινόπωρο, ένα ρόδι.

Μετά τη Μεγάλη Λειτουργία της Πρωτοχρονιάς το πετούσαν με δύναμη στο κατώφλι για να σπάσει σε χίλια κομμάτια κι έλεγαν: «Χρόνια Πολλά! Ευτυχισμένος ο καινούριος χρόνος!».

Η πρωτοχρονιάτικη μπουγάτσα

Στην πόλη του Ηρακλείου υπάρχει και ένα γλυκό έθιμο είναι αυτό της μπουγάτσας, όπου οι κάτοικοι καταναλώνουν την παραμονή και ανήμερα της Πρωτοχρονιάς μεγάλες ποσότητες μπουγάτσας, θέλοντας να είναι γλυκιά η πρώτη τους γεύση.

 Σε όλους τους δρόμους του Ηρακλείου την παραμονή της Πρωτοχρονιάς στήνονται υπαίθριοι πάγκοι για την διανομή μπουγάτσας με αποτέλεσμα η πόλη να μετατρέπεται σε ένα απέραντο μπουγατσατζίδικο.

Κάποιοι παλιοί Ηρακλειώτες λένε πως το έθιμο καθιερώθηκε από χαρτοπαίκτες που επέστρεφαν στα σπίτια τους μόλις έμπαινε ο νέος χρόνος και ήθελαν να γλυκάνουν την οικογένεια με τη χαρά του κέρδους τους ή πριν τους πικράνουν με την είδηση ότι έχασαν στα χαρτιά.

Κρεμμύδα για γούρι

Στην Κρήτη συνηθίζεται να κρεμούν την κρεμμύδα ή σκυλοκρέμμυδο έξω από την πόρτα του σπιτιού τους.

Το συγκεκριμένο φυτό είναι συνηθισμένο στην Κρήτη ... ασυνήθιστο όμως στην χλωρίδα.

Φυτρώνει άγριο και μοιάζει με μεγάλο κρεμμύδι δεν τρώγεται όμως ούτε από τα ζώα ούτε από τους ανθρώπους αφού περιέχει δηλητήριο. Ακόμα κι αν το βγάλεις από τη γη και το κρεμάσεις εκείνο συνεχίζει να βγάζει νέα φύλλα και άνθη. 

Αυτή η μεγάλη ζωτική του δύναμη πιστεύει ο λαός ότι μπορεί να τη μεταδώσει σε έμψυχα και άψυχα γι αυτό τη μέρα της Πρωτοχρονιάς στην Κρήτη κρεμούν έξω από την πόρτα τους το φυτό.

 Σήμερα ολοένα και υποχωρεί το αρχαίο έθιμο της Κρεμμύδας που χρονολογείται από τον 6ο αιώνα π.Χ.

Νερό που τρέχει

Οι κάτοικοι του Ηρακλείου την παραμονή της Πρωτοχρονιάς μεταφέρουν νερό από τη βρύση στο σπίτι τους και ο νοικοκύρης του σπιτιού λέει: «Όπως τρέχει τούτο το νερό έτσι να τρέχουν και τα καλά στο σπίτι μου».

 Παράλληλα μεταφέρει και μία πέτρα που μόλις την πάει σπίτι αναφέρει: «Όπως είναι γερή τούτη η πέτρα έτσι να είναι γερό και το σπίτι μου». 
Σε ορισμένα μέρη μάλιστα συνηθίζεται να πηγαίνει η οικογένεια στη λειτουργία την Πρωτοχρονιά και μαζί να κρατάνε μία εικόνα του σπιτιού η οποία αφού λειτουργηθεί κάνει το ποδαρικό στο σπιτικό.

Στα χωριά του Λασιθίου 

επικρατούσαν διαφορετικά έθιμα ως προς το ποδαρικό.

Ο ξένος που έκανε  το ποδαρικό έβγαζε το καπέλο του, για να δείξει το σεβασμό του και την εκτίμηση του στην οικογένεια και χτυπούσε το μπαστούνι του, για να διώξει τα κακά πνεύματα που τον ακολουθούσαν.

 ‘Έπειτα φιλούσε το χέρι της οικοδέσποινας και ασπαζόταν τους υπόλοιπους, καθόταν και περίμενε το κέρασμα.

Πριν τον κεράσουν έλεγε:

Χαρά στην όμορφη, χαρά στην περιστέρα,

ευχές καλοδεχούμενες σκορπάω στον αέρα

Προτού να πούμε άλλες ευχές φέρτε κρασί να πιούμε,

για να πιαστούνε οι ευχές κι απόι  να τα πούμε.

Στα χωριά της Μεσσαράς, αυτός που έκανε το ποδαρικό κρατούσε μαζί του μια πέτρα, τη έβαζε στη μέση του σπιτιού, καθόταν επάνω και έλεγε:

Καλημέρα στην αφεντιά σας, καλή κι αγία αρχιμηνιά.

Κάνετε το κολάι σας, φέρτε να πιούμε μια

Και συνέχιζε:Κλου-κλου στις όρνιθές σας, στ ‘ αρνιά σας

και στα ρίφια σας, να κλωσήσει η όρνιθά σας,

να γεννήσει η αίλιά σας, να προκόψουν τα παιδιά σας,

ν’ αυγατίσουν τα μαρτιά σας,

αρνιά και ρίφια θηλυκά και κοπέλια αρσενικά.

Αποχή από κάθε εργασία

Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς οι άνθρωποι απείχαν από κάθε εργασία και από κάθε κακή πράξη.

 Γιατί  πίστευαν πως ότι έκαναν την ημέρα της Πρωτοχρονιάς θα γίνεται όλη τη χρονιά.

Οι άντρες δημιουργούσαν παρέες γυρνούν από σπίτι σε σπίτι, τρώνε, πίνουν και ανταλλάσσουν ευχές.

Την ταχινή που ξύπνησα είδα καλό σημάδι,

να ξεχαστούν οι πίκρες μας ξεφάντωση ως το βράδυ,

κι ύστερα να χωρίσουμε γλυκά να φιληθούμε

του χρόνου σαν και σήμερα ετσά ν ‘ ανταμωθούμε.

Άλλα έθιμα

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς η οικοδέσποινα της οικογένειας πήγαινε στη βρύση, γέμιζε το σταμνί νερό και επέστρεφε  στο σπίτι της. Αν συναντούσε άνθρωπο στο δρόμο και της μιλούσε, αυτή δε μιλούσε, γιατί κουβαλούσε αμίλητο νερό.

‘Όταν έφτανε στο σπίτι, έχυνε το νερό της στάμνας στο κατώφυλλο της πόρτας και έλεγε:

Ως τρέχει τούτο το νερό τση βρύσης το κουτούτο,

ετσά να τρέξουν τα καλά στ ‘ αρχοντικό ετούτο.

Κρητική παραλλαγή από το τραγούδι της Καππαδοκίας

Ταχιά, ταχιά ‘ν’ αρχιμηνιά, ταχιά ‘ν’ αρχή του χρόνου,

ταχιά ‘ν’ όπου προπάτηξεν ο Κύριος στον κόσμο.

Κι εβγήκεν κι εχαιρέτηξεν όλους τους ζευγολάτες.

Ο πρώτος που χαιρέτηξεν ήταν ο Α γιος Βασίλης.

«Καλώς τα κάνεις Βασιλιό, καλό ζευγάριν έχεις».

«Καλό το λες αφέντη μου καλό κι ευλογημένο

όπου το βλόγα η χάρη σου με το δεξί σου χέρι.

Το μαύρο και το μελισσό που ‘ναι στεφανοκέρι».

«Πευκένιο ‘ναι το αλέτρι σου, δαφνένιος ο ζυγός σου,

τα πανωζεύλια του ζυγού, βασιλικού κλωνάρι».

«Πες μου να ζήσεις, Βασιλιό, πόσα μουζούρια σπέρνεις;»

«Σπέρνω σταράκι δώδεκα, κριθάρι δεκαπέντε

ταγή και ρόβι δεκαοχτώ κι από νωρίς στο σταύλο.

Μα ‘λήθεια κάτω στο γιαλό, κάτω στο περιγιάλι

μουζούρια στάριν έσπειρα με το πλατύ πινάκι,

κι εκειά το ‘νεριαστήκανε λαγούδια και περδίκια,

στένω πλακάκια για λαγούς βροχάδες για περδίκια,

μηδέ λαγούδια έπιασα μηδ ‘ έρημα περδίκια

κι επέρασα κι αλώνευγα κι ήκαμα χίλα μόδια

και τ’ αποκοσκινίδια μουχίλια και πεντακόσια

και τ ‘ άλλα δεν ε μέτρησα, γιατί ο Χριστός επέρνα.

Και ‘κειά που στάθηκε ο Χριστός, χρυσό δεντρί εβγήκεν

και ‘κειά που παραπάτησεν, όρια πανώρια βρύση,

και παν οι πέρδικες να πιούν με όλα τα πουλάκια

Πηγή «» Από το βιβλίο «ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ»

του Βασίλη Χαραλαμπάκη

εκδόσεις «ΣΜΥΡΝΙΩΤΑΚΗΣ»

 Βίντεο με τα παραδοσιακά πρωτοχρονιάτικα κάλαντα της   Κρήτης

Η διαδικτυακή εφημερίδα μας ΚΡΗΤΙΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ’’ Εύχεται σε όλους τους Έλληνες το 2017 να είναι η χρονιά της απελευθέρωσης της πατρίδας μας από τους εξωτερικούς αλλά και εσωτερικούς προδότες του Έθνους …..

Το 2017 να είναι η χρόνια της πραγματικής ελπίδας με όλους τους Έλληνες να χαμογελούν και αυτοί που τους στέρησαν την αξιοπρέπεια τους και την ελπίδα   με τα μνημόνια και την δήθεν ευημερία να τους δει στα κελιά των φυλακών….

 Το 2017 να είναι η χρόνια της πραγματικής Δημοκρατίας και με μια κυβέρνηση με ΄Έλληνες και όχι σε διατεταγμένη υπηρεσία από την φασιστική Γερμανοκρατούμενη Ευρώπη…  Γ.Μ